W 2020 roku mija dwudziesta rocznica śmierci Kamili Wartanowicz – pierwszej dyrektorki Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu, jednej z najbardziej cenionych i zasłużonych osobowości opolskiego bibliotekarstwa.

Fot. 1. Kamila Wartanowicz (pierwsza z lewej) przed pierwszą siedzibą PBW w Opolu przy ul. Ozimskiej.¹

Kamila Wartanowicz urodziła się 18 czerwca 1911 roku w Buczaczu (obecnie Ukraina, obwód tarnopolski) w mieszczańskiej rodzinie Mieczysława i Marii Ślusarków. Rodzice dbali o wszechstronne wychowanie czterech córek, oprócz nauki w szkole pobierały one prywatne lekcje malarstwa, muzyki, języka francuskiego oraz tańca towarzyskiego. Kamila Wartanowicz uprawiała także grę w tenisa i pływanie. Wszystkie te umiejętności wykorzystywała później w pracy nauczycielskiej. Była absolwentką Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Brzeżanach. W latach 1930-1942 pracowała w szkołach powszechnych województwa tarnopolskiego. W 1932 roku wyszła za mąż za ziemianina pochodzenia ormiańskiego Józefa Wartanowicza. Urodziła dwoje dzieci, córkę Marię i syna Andrzeja. W czasie II wojny światowej, po zajęciu rodzinnych ziem przez Niemców, zrezygnowała z pracy w szkole, a po objęciu tych terenów przez władze radzieckie wróciła na krótko do pracy w zawodzie nauczycielskim². Po tragicznej śmierci męża w lutym 1945 roku, wraz z innymi repatriantami, przybyła na Śląsk i zamieszkała w Kuźni Raciborskiej, pracując początkowo jako referent ds. socjalnych. W latach 1947-1949 była wychowawczynią dziewcząt w Młodzieżowym Ośrodku Szkoleniowym w Sławęcicach, z czasem awansowała na zastępcę dyrektora tej placówki do spraw pedagogicznych³. W latach 1950-1951 pracowała jako nauczycielka w Szkole Podstawowej w Kuźni Raciborskiej. 27 marca 1951 roku została pierwszą dyrektorką Centralnej Biblioteki Pedagogicznej w Opolu, powołanej decyzją Wydziału Oświaty Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu, którą tworzyła od podstaw. Jej zadaniem było formalne i merytoryczne zorganizowanie biblioteki w Opolu oraz sieci powiatowych bibliotek pedagogicznych.

Centralna Biblioteka Pedagogiczna w Opolu powstała w kilka miesięcy po utworzeniu województwa opolskiego (wyodrębnionego głównie z województwa śląsko-dąbrowskiego i wrocławskiego)⁴. Inicjatorem powstania specjalistycznej biblioteki przeznaczonej dla nauczycieli i pracowników oświaty był ówczesny kierownik Wydziału Oświaty Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Teodor Musioł. Pierwsza dyrektorka biblioteki pedagogicznej w Opolu tak wspominała początki tworzenia książnicy: „Jakże był skromny księgozbiór biblioteki – tylko 85 volumenów, które otrzymała biblioteka z Inspektoratu Opolskiego. Z takim „majątkiem“ zaczynała działalność dzisiejsza PBW. Pierwsze pomieszczenia biblioteki znajdowały się na parterze budynku Zarządu Okręgu ZNP przy ul. Ozimskiej 55. Były to dwa skromne pokoje. Praca zaczęła się od wynoszenia gruzów, wstawiania szyb, zamków w drzwiach, reperacji pieców, malowania podłóg i wreszcie ustawiania książek na pożyczonym regale, a dla pracowników wypożyczono dwa stoły i trzy krzesła”⁵.

Wraz z Centralną Biblioteką Pedagogiczną powstało sześć powiatowych bibliotek publicznych (w Brzegu, Kluczborku, Koźlu, Nysie, Oleśnie i Raciborzu), które utrzymywała i zaopatrywała biblioteka w Opolu. Powiat opolski nie posiadał powiatowej biblioteki pedagogicznej, ponieważ biblioteka centralna przejęła na siebie obowiązek obsłużenia nauczycielstwa tegoż powiatu⁶. Pod koniec 1951 roku nastapiła zmiana nazwy biblioteki na Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką w Opolu. W 1952 roku powstały dwie nowe biblioteki pedagogiczne w Koźlu i Głubczycach, tak więc sieć biblioteczna liczyła już osiem bibliotek powiatowych, które stale powiększały swój księgozbiór i liczbę czytelników⁷.

Pierwsze lata działalności PBW w Opolu to ogrom prac związanych z organizacją biblioteki wojewódzkiej, gromadzeniem i opracowywaniem księgozbioru, zakładaniem inwentarzy, katalogów, szkoleniem personelu i tworzeniem pedagogicznych bibliotek powiatowych. Ważną pracą było uporządkowanie nowego księgozbioru zakupionego z funduszy przekazanych przez Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Kadr Oświatowych. Wszyscy pracownicy, na czele z dyrektor Wartanowicz, zajęli się tą pracą. W bibliotece zorganizowano ponadto punkt dyskusyjny związany z projektem konstytucji⁸. Codziennie też jeden z pracowników pełnił dyżur z konsultantem wyznaczonym przez Związek Nauczycielstwa Polskiego. Nowym działem, jaki rozwinął się w bibliotece w 1952 roku, była praca instrukcyjna. Zaczęto udzielać informacji w sprawach prowadzenia bibliotek szkolnych i opracowywania księgozbioru. Kamila Wartanowicz wraz z jednym pracownikiem wyjeżdżali w charakterze wykładowców na kursy bibliotekarskie organizowane przez Referat Bibliotek. Kursy takie odbyły się w Dembowcu, Koźlu, Opolu i Oleśnie.

Wobec rozwinięcia pracy PBW, lokal, który dotychczas zajmowała biblioteka, okazał się za mały. W prowadzonej Kronice PBW w Opolu zapisano: „W bibliotece coraz ciaśniej – aż poty oblewały, gdy trzeba było wypożyczyć książki. Nie wiadomo, na którym stosie leży poszukiwana książka – czy na krześle, czy na stole, czy pod stołem…? Przy wysuwaniu jednej książki inne spadały na ziemię z hukiem. Wstyd przed czytelnikami!”. Wobec takiej ciasnoty Kamila Wartanowicz wszczęła starania w Wojewódzkiej Radzie Narodowej w Opolu o nowy lokal biblioteczny. Jesienią 1952 roku bibliotekarze dowiedzieli się, że dla bibliotek opolskich remontowany będzie specjalny dwupiętrowy budynek przy ul. Piastowskiej, w którym zamierzano ulokować dwie biblioteki wojewódzkie: pedagogiczną i publiczną. W Kronice PBW w Opolu zanotowano: „Czy można oszaleć z radości? Chyba tak, bo po otrzymaniu nowego lokalu wszyscy pracownicy biblioteki – a było nas już siedmiu – ludzie mający pretensje do powagi i opanowania krzyczeli, śmiali się, podskakiwali, tańczyli – niemal „na rzęsach chodzili“. Tak, tak, do czego doprowadza radość…“.

Przeprowadzka do nowego gmachu biblioteki przy ul. Piastowskiej nastąpiła we wrześniu 1953 roku. 6 listopada dokonano uroczystego otwarcia czytelni, na które przybyli kierownicy pedagogicznych bibliotek powiatowych. Biblioteka pedagogiczna zajmowała parter dwupiętrowego gmachu. O nowej siedzibie PBW w Opolu w samych superlatywach wyrażano się w lokalnej prasie: „Z prawdziwą przyjemnością wchodzi się do lokalu Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej przy ul. Piastowskiej 18. Nie ma dwóch zdań, że urządzony z dużym smakiem lokal biblioteczny, umieszczony na parterze, jest silnym magnesem przyciągającym czytelnika.[…] Wiele światła, dużo zieleni, wygodne stoliki, pojemny magazyn, sprawna, uprzejma obsługa i absolutna cisza. To wszystko sprawia, że można tu naprawdę z pożytkiem pracować i równocześnie wypoczywać. […] W imponującej liczbie zgromadzono materiały źródłowe dotyczące historii Śląska. Biblioteka posiada książki w dziesięciu językach (polskie, rosyjskie, niemieckie, łacińskie, greckie, francuskie, angielskie, węgierskie, hebrajskie i włoskie), a więc księgozbiór, którego by pozazdrościła nawet większa biblioteka naukowa“⁹.

Fot. 2. Przeprowadzka do nowej siedziby PBW w Opolu przy ul. Piastowskiej. Pierwsza z prawej Kamila Wartanowicz. 1953 r.

Organizatorka książnicy wspominała, że biblioteka pedagogiczna „[…] w ostateczności otrzymała „aż“ sześć pomieszczeń, z czego dwa przerobiono z komórki na sprzęt gospodarczy i portierni. […] Pomieszczenie PBW składa się z: wypożyczalni, czytelni, magazynu, pracowni, małego gabinetu dyrektora biblioteki i jeszcze mniejszego pomieszczenia dla administracji i finansów. Przykro daje się odczuwać brak szatni dla czytelników, pomieszczeń na sprzęt gospodarczy, osobnego pomieszczenia na gabinet służby informacyjno-bibliograficznej, osobnej czytelni czasopism, w której zwykle panuje większy ruch związany z wymianą czasopism, co przeszkadza czytelnikom zagłębionym w pracy nad przygotowaniem materiałów do egzaminów, kolokwiów, referatów, prac kontrolnych itp. W czytelni korzysta się z księgozbioru podręcznego, złożonego z najcenniejszych dzieł całości zbiorów. Obecnie nie tylko, że czytelnie nie są rozdzielane, ale w jednej sali mieści się jeszcze i gabinet służby informacyjno-bibliograficznej. W pracowni o wymiarach 2,5 na 5 m mieści się dział opracowania księgozbioru (3 osoby) oraz dział instruktażu terenowego (1 osoba). Zgrupowanie 4 osób na tak małej przestrzeni, obok sprzętu koniecznego do pracy, wywołuje nadmierną ciasnotę i również przekreśla wszelkie warunki higieny pracy umysłowej. Dział doboru księgozbioru mieści się kątem w magazynie, dzieląc ten kącik z działem udostępniania”¹⁰.

Kamila Wartanowicz, podkreślając współpracę z Wojewódzką Biblioteką Publiczną w Opolu, z którą biblioteka pedagogiczna dzieliła wspólnie budynek, pisała: „[…] było wielkim plusem to, że do biblioteki mógł przyjść każdy. Od analfabety do profesora! I każdy wynosił dobre wrażenia. […] Księgozbiory się uzupełniały, gdyż przecież budowaliśmy je od podstaw i zdobycie każdej książki do księgozbioru podręcznego to było przeżycie”¹¹.

Pierwsza dyrektorka PBW w Opolu starała się, aby „księgozbiór był tak dobierany, aby nauczyciel opracowujący w bibliotece zagadnienie z określonego przedmiotu, nie musiał tracić czasu na poszukiwanie literatury podstawowej do tego przedmiotu w innych bibliotekach, ale mógł z niej korzystać na miejscu, łącznie z literaturą metodyczną. Bowiem biblioteka pedagogiczna stara się zapewnić czytelnikom swoim maksymalną swobodę i wygodę przy zgłębianiu zagadnień metodycznych w oparciu o treść nauczanego przedmiotu w szkole”¹². Ponieważ działalność biblioteki wiązała się ściśle z pracą nauczyciela i szkoły, PBW w Opolu, z inicjatywy dyrektorki, nawiązała kontakt z wydziałami zaocznymi wyższych uczelni, na których studiowali opolscy nauczyciele, i otrzymawaszy stamtąd zestawy lektur, posługiwała się nimi jako jednym z kryteriów przy zakupie nowego księgozbioru. „Tak wyraża się absolutne przystosowanie struktury tematycznej księgozbioru do potrzeb nauczycieli”. Sieć bibliotek pedagogicznych województwa opolskiego należała do najmłodszych w kraju, dlatego też wiele książek, wydanych przed utworzeniem sieci, ominęło półki opolskich bibliotek pedagogicznych. Możliwości antykwarycznego zakupu były niewielkie, zwłaszcza w miastach powiatowych. „Biblioteka wojewódzka radzi sobie, jak może; udało się jej zebrać dotąd wiele poszukiwanych i trudnych do nabycia pozycji, jak np. komplet bibliografii Estreichera, podręczniki do historii wychowania S. Kota itp.”¹³.

Pod kierownictwem Kamili Wartanowicz PBW w Opolu zaczęła prowadzić szeroko zakrojoną pracę popularyzatorską, na którą składała się organizacja wystaw okolicznościowych i tematycznych, odczytów, dyskusji, lekcji bibliotecznych dotyczących w szczególności realizacji programu języka polskiego z zakresu „ogólnej wiedzy o książce”. 1 lutego 1954 roku w czytelni PBW w Opolu został uruchomiony ośrodek informacyjno-bibliograficzny, którego zadaniem było udzielanie informacji bezpośrednio, telefonicznie i korespondencyjnie oraz sporządzanie bibliografii dla celów naukowych. W latach 1959-1966 w Opolskiej Rozgłośni Polskiego Radia emitowane były dziesięciominutowe pogadanki radiowe skierowane do nauczycieli i wychowawców. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych dwudziestego wieku biblioteka, z inicjatywy dyrektorki, organizowała także spotkania z wybitnymi przedstawicielami polskiej oświaty i kultury, a do najciekawszych należało spotkanie z jednym z luminarzy polskiej pedagogiki – profesorem Bogdanem Suchodolskim (20 kwietnia 1959 roku) – który wygłosił prelekcję O wychowaniu dla przyszłości, której wysłuchało 600 nauczycieli całego województwa. W PBW w Opolu gościł również Melchior Wańkowicz (23 kwietnia 1959 roku), a także profesor Wincenty Okoń (23 listopada 1960 roku), który wygłosił wykład O eksperymencie w szkole. Sami pracownicy PBW również organizowali odczyty na bieżące tematy kulturalne, które cieszyły się dobrą frekwencją. Od 1958 roku, celem lepszego udostępniania nabytków czytelnikowi, rozpoczęto wydawanie „Biuletynu nabytków”, który pozwalał czytelnikom zorientować się w tematyce zakupionych książek. W biuletynach zamieszczano także gotowe materiały repertuarowe dotyczące niektórych imprez szkolnych (głównie montaże literackie).

W latach 50. XX wieku Kamila Wartanowicz podejmowała szereg działań na rzecz poprawy funkcjonowania bibliotek powiatowych. W piśmie z dnia 31 stycznia 1955 roku do Prezydium WRN Wojewódzkiego Komitetu FOS w Opolu pisała: „Pedagogiczne biblioteki powiatowe, spełniając ważną funkcję pomocy w dokształcaniu i podnoszeniu poziomu nauczycieli, pracują w opłakanych warunkach, cierpiąc na brak szaf na książki, a nawet stołów i krzeseł. Często korzystają z mebli wypożyczonych […]. Nędzny wygląd pedagogicznych bibliotek powiatowych, które utrzymuje ze swojego niezbyt wysokiego budżetu PBW […] powoduje niechęć nauczycieli do częstszego odwiedzania i pracy na miejscu w bibliotece. Mimo opłakanych warunków pracy pedagogiczne biblioteki powiatowe objęły swym działaniem przeszło 50% nauczycieli. […] Biblioteki czują się pokrzywdzone i zapomniane. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu prosi serdecznie o uwzględnienie w potrzeby ww. placówek i dopomożenia im, ażeby, widząc opiekę, poczuły się pełnowartościowymi placówkami i stanęły w równym rzędzie z innymi kulturalno-oświatowymi instytucjami”¹⁴. Starania dyrektorki doprowadziły do przyznania bibliotece pomocy finansowej. Uchwałą z 31 maja 1955 roku Wojewódzki Komitet FOS przy Prezydium WRN w Opolu przyznał kwotę 200 tys. na urządzenie bibliotek pedagogicznych na terenie województwa opolskiego. Ponadto, celem poprawy pracy w bibliotekach terenowych, Kamila Wartanowicz podjęła starania o etaty bibliotekarskie dla bibliotek powiatowych, a na odprawie kierowników tychże bibliotek 20 grudnia 1956 roku wystosowała pismo do ministra oświaty z prośbą o przyznanie pełnych etatów¹⁵.

Fot. 3. Kamila Wartanowicz przy popiersiu Apolla. 1953 r.

W 1961 roku PBW w Opolu obchodziła 10-lecie istnienia. Z ksiegozbioru liczącego 336 pozycji zwiększyła swoje zbiory do 35 tys. egzemplarzy, a wraz z księgozbiorem znajdującym się w trzynastu oddziałach powiatowych liczba zbiorów przekraczała 60 tys. W ciągu dziesięciu lat „biblioteka stała się obszernym arsenałem uzbrajającym nauczyciela w tę niezbędną dla niego broń, jaką jest książka”¹⁶. W 1963 roku, dzięki zabiegom dyrektor Wartanowicz, uzyskano dwuizbowy lokal o powierzchni 32 m² przy ul. Strzelców Bytomskich 10, dla pomieszczenia filii PBW, nazywanej żartobliwie „ambasadą”. Zdeponowano w niej księgozbiór obcojęzyczny w liczbie 8,5 tys. voluminów. W Wydziale Zbiorów Specjalnych przechowywano, szczegółowo opracowywano i udostępniano księgozbiór, który przejęty został z byłej biblioteki klasztornej w Nysie. Był to księgozbiór w językach: greckim, łacińskim, niemieckim, francuskim, angielskim. Bogato reprezentowany był dział śląski w języku niemieckim, zawierający ok. 1000 voluminów. Należy też odnotować kolejne wydarzenie świadczące o rozwoju PBW – w schemacie organizacyjnym w 1965 roku pojawił się Wydział Metodyczny, który gromadził, opracowywał i udostępniał sprzęt i środki audiowizualne. Tworzony katalog środków audiowizualnych obejmował trzy główne działy: płyty, przeźrocza i materiały poglądowe. Gabinet Metodyczny posiadał również księgozbiór z dziedziny bibliotekoznawstwa i wiedzy o książce, pomoce metodyczne do szkolenia bibliotekarzy oraz kontynuował budowę katalogów i kartotek z zakresu bibliotekarstwa, czytelnictwa i prawnych przepisów bibliotecznych¹⁷.

Po długich staraniach dyrektor Kamili Wartanowicz w 1964 roku został przydzielony bibliotece jednopiętrowy budynek sąsiadujący z lokalem PBW. Trwająca dwa lata adaptacja budynku dla potrzeb bibliotecznych została zakończona w sierpniu 1966 roku i pracownicy biblioteki rozpoczęli urządzanie magazynów, Wydziału Administracyjno-Finansowego, Wydziału Instruktażu Terenowego i gabinetu dyrektorskiego. Rozpoczęto również remont starego lokalu. Wszystkie te przedsięwzięcia poprawiły warunki pracy PBW, unowocześniły i uczyniły bardziej estetycznym wygląd całego lokalu. Dużym wydarzeniem było zainstalowanie centrali telefonicznej na dziewięć aparatów. Ponadto nieco wcześniej biblioteka otrzymała samochód marki Nysa, który został przystosowany do przewożenia księgozbioru do szkół wiejskich województwa opolskiego. Tym samym PBW w Opolu stała się pierwszą biblioteką pedagogiczną w kraju, która w swojej pracy wykorzystywała bibliowóz¹⁸.

Fot. 4. Kamila Wartanowicz wręcza nagrody czytelnikom. Dni Oświaty, Książki i Prasy w 1959 r.

Kamila Wartanowicz aktywnie podnosiła swoje bibliotekarskie kwalifikacje zawodowe. W 1956 roku złożyła państwowy egzamin bibliotekarski w Warszawie, a w 1962 roku rozpoczęła zaoczne studia na Uniwersytecie Wrocławskim w Studium Bibliotekoznawstwa dla Pracujących, które ukończyła 16 listopada 1965 roku złożeniem egzaminu magisterskiego. Tak wspominała okres studiów: „Czerpałam i wchłaniałam wiedzę podawaną przez takich profesorów, jak: Antoni Knot, Marta Burbianka, Karol Głombiowski, Jan Trzynadlowski i inni. Nazwiska profesorów wielkie i znane, ale i wymagania w stosunku do braci studenckiej również duże. Nie folgowano nikomu bez względu na wiek czy zajmowane stanowisko”¹⁹.

Była aktywnym działaczem ZNP (od 1930 roku), założycielem i członkiem Sekcji Bibliotekarzy przy Zarządzie Okręgu w Opolu (1958-1970), członkiem Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich²⁰. Przez wiele lat kształciła kadry bibliotek szkolnych i pedagogicznych, Jej wielką zasługą była organizacja i kierownictwo (od 1952 roku) wakacyjnych kursów bibliotekarskich dla bibliotekarzy szkolnych (m.in. w Kluczborku, Koźlu, Namysłowie, Opolu), a jakość tych kursów nauczyciele określali jako „dokładnie przygotowujące do pracy w bibliotece”. Była wykładowcą w punkcie konsultacyjnym Państwowego Ośrodka Kształcenia Korespondencyjnego Bibliotekarzy, szkoląc przyszłych bibliotekarzy, którzy przyszli do zawodu z posad nauczycielskich. Jej zdaniem bibliotekarzem szkolnym i pedagogicznym mógł być najbardziej doświadczony, solidny, obowiązkowy, oczytany, uczynny nauczyciel, przejęty troską o dobrze funkcjonującą szkołę i wychowanie. Uważała, że zasadniczą sprawą dla bibliotekarza szkolnego powinno być uczynienie z niego pełnowartościowego członka rady pedagogicznej z głosem decydującym, a nie tylko doradczym²¹.

Fot. 5. Wakacyjny kurs dla bibliotekarzy szkolnych w Koźlu. W pierwszym rzędzie, piąta z lewej – Kamila Wartanowicz. 1956 r.

Propagowała czytelnictwo oraz pracę samokształceniową nauczycieli, określając rejestr poczynań i zadań bibliotek pedagogicznych w tym zakresie. Dostrzegała także kwestię rozwoju kulturalnego pedagogów, czyli konsumpcji dóbr kulturalnych wytwarzanych przez świat twórczy. Uważała, że należy dopomóc nauczycielom w możliwości wzięcia udziału w spektaklach i zwiedzaniu wystaw artystycznych. Według niej wyjazdy do teatru, na koncerty lub zwiedzanie wystaw winien organizować Związek Nauczycielstwa Polskiego, natomiast bibliotekarze powinnni orientować się, jakie rozrywki kulturalne w danym miesiącu odbędą się na terenie miasta i informować o nich kolegów. W związku z tym biblioteki pedagogiczne powinny gromadzić u siebie programy teatralne, katalogi wystaw, programy koncertów symfonicznych, zawsze do wglądu nauczycieli. Ponadto bibliotekarze powinni również podejmować inicjatywę udzielania pomocy nauczycielom-artystom, np. urządzając wystawy malarskie i fotograficzne, ponieważ „winniśmy bowiem widzieć w nauczycielu nie tylko konsumenta kultury, ale też i współtwórcę kultury”²².

Kamila Wartanowicz działała aktywnie także na szczeblu centralnym, przyczyniając się do wywalczenia dla bibliotekarzy bibliotek pedagogicznych 30-godzinnego tygodnia pracy oraz 6-tygodniowego urlopu. W 1969 roku uczestniczyła w Warszawie w pracach Komisji ZGT ZNP – Sekcji Bibliotekarzy nad opracowaniem nowych statutów dla bibliotek pedagogicznych wojewódzkich i powiatowych. Nowym statutowym zadaniem dla PBW było roztoczenie opieki nad działami nauczycielskimi bibliotek szkolnych jako najniższych komórek sieci bibliotek pedagogicznych. Powierzono jej przewodniczenie komisji zobowiązanej do szczegółowego opracowania tego zagadnienia. Jej postulaty (m.in. zwiększenie kadr w bibliotekach wojewódzkich i powiatowych, zwiększenie funduszy na zakup niezbędnej literatury, przydzielenie każdej PBW w Polsce środka lokomocji w postaci mikrobusów) zostały odrzucone przez Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego. W związku z tym po powrocie do Opola wniosła podanie do Kuratorium Okręgu Szkolnego Opolskiego o przeniesienie jej w stan spoczynku.

Fot. 6. Kamila Wartanowicz (stoi). Konferencja w Nysie. 1970 r.

Obowiązki dyrektora PBW w Opolu sprawowała w latach 1951-1970. Stworzyła sieć bibliotek, w skład której wchodziła Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu oraz trzynaście pedagogicznych bibliotek publicznych na terenie województwa opolskiego, a także osiem punktów czytelniczych PBW, umieszczonych w szkołach powiatu opolskiego. Czas, w którym kierowała biblioteką, „to nieustanna troska o poziom bibliotekarzy bibliotek pedagogicznych i szkolnych, o rozwijanie usług […], o autorytet tej placówki, o poziom kształcenia i dokształcania nauczycieli. Nigdy nie obniżała poprzeczki, cel zawsze był odległy, umiała położyć na szali cały swój autorytet, a nawet stanowisko, jeżeli przyszło walczyć o dobro biblioteki”. Według znanej opolskiej bibliotekarki Janiny Kościów PBW pod kierownictwem Kamili Wartanowicz „[…] staje się z czasem jedną z najważniejszych bibliotek w mieście, słynącą ze znakomicie dobranego księgozbioru, dobrze prowadzonej działalności informacyjnej i szkoleniowej. Bibliotekarstwo staje się nie tylko zawodem pani Kamili Wartanowicz, ale jej życiową pasją”²³. O jej zasługach związanych z kierowaniem biblioteką pisano w czasopismach ogólnopolskich, m.in w „Głosie Nauczycielskim“: „Dlaczego w Opolskiem bardziej niż gdzie indziej dostrzega się potrzeby bibliotek i wychodzi im naprzeciw? Wydaje się, że w pewnym stopniu jest to zasługą ich samych, a właściwie dyrektora biblioteki wojewódzkiej, kol. K. Wartanowicz, która potrafi walczyć o właściwą pozycję biblioteki”²⁴. Natomiast w „Poradniku Bibliotekarza”, w dziale „Kto jest kim w bibliotekarstwie i informacji naukowej”, zamieszczony został biogram wybitnej opolskiej bibliotekarki²⁵.

Zawsze dbała o poziom kadry pracowniczej, spod jej skrzydeł wyszli znani bibliotekarze, poeci, archiwiści, m.in.: Bogusław Żurakowski, Maria Cichoń, Jan Cichoń, Izabela i Józef Niewińscy, Barbara Stasz (która została w 1970 roku kolejną dyrektorką PBW w Opolu). Umiała stworzyć atmosferę w pracy, była przyjazna i życzliwa, ale i wymagająca. Umiała ocenić swoich współpracowników, dbała o ich wynagrodzenie, uzyskała dodatki specjalistyczne dla najlepszych.

Rezygnując ze stanowiska dyrektorskiego, Kamila Wartanowicz powiedziała: „Nie urodziłam się na fotelu dyrektorskim i nie myślę w rozstroju nerwowym na nim umierać”²⁶. Jako emerytka pracowała nadal na pół etatu w bibliotece Państwowego Studium Kulturalno-Oświatowego i Bibliotekarskiego w Opolu (1972-1984), gdzie tworzyła księgozbiór specjalistyczny, dostosowany do profilu szkoły, nie tylko dla słuchaczy, ale również dla kadry wykładowców. Dyrekcja studium wciagnęła wybitną bibliotekarkę w proces dydaktyczny szkoły; była promotorem prac dyplomowych związanych tematycznie z książką. Dwanaście lat pracy w PSKOiB to najlepszy okres życia zawodowego Kamili Wartanowicz. Była doceniana, otoczona szacunkiem, pozyskała sobie wielu przyjaciół, prowadziła ożywione życie koleżeńsko-towarzyskie. Jej kontakt z młodzieżą wzbudzał podziw i miał niewątpliwy wpływ na kształtowanie postaw przyszłych bibliotekarzy²⁷.

Fot. 7. Kamila Wartanowicz. PBW w Opolu. Lata dziewięćdziesiąte XX w.

Następnie pracowała w Bibliotece Metodyczno-Repertuarowej Wojewódzkiego Domu Kultury w Opolu (1986-1988). Lata pracy na emeryturze zaliczała do szczęśliwych lat swojego życia. Jak wyznała: „Gdybym jeszcze raz miała wybierać zawód – wybrałabym bibliotekarstwo”²⁸. Według Janiny Kościów życie Kamili Wartanowicz „rozsadza ramy każdej oficjalnej biografii, gdyż oprócz pełnionych funkcji była niepowtarzalną osobowością, która wywarła wpływ na nauczycieli i młodzież, z którymi zetknęła się w różnych okresach swego życia”²⁹. Za swoją pracę i zaangażowanie otrzymała wiele odznaczeń: m.in.: Złotą Odznakę ZNP (1962), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1977), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1980), a także odznaki „Zasłużonemu Opolszczyźnie”, „Za Zasługi dla Miasta Opola”, „Zasłużony Działacz Kultury”, „Zasłużony Działacz TRZZ”. Zmarła 23 września 2000 roku w wieku 89 lat, pochowana została na cmentarzu w Opolu Nowej Wsi Królewskiej.

Materiały źródłowe:
Kronika PBW w Opolu
Archiwum PBW w Opolu
Akta personalne PBW w Opolu

Bibliografia:
1. A.M., W opolskiej książnicy, „Głosy znad Odry. Dodatek Kulturalny Trybuny Opolskiej“ 1954, nr 19.
2. Bukałowa D., Marzenia bibliotekarza, „Głos Nauczycielski” 1967, nr 19, s. 8.
3. Duda J., Szelka A., Dzionek F., Słownik biograficzny nauczycieli Śląska Opolskiego. Cz. 2, Opole 1996, s. 53 : Kamila Wartanowicz.
4. Klimczyk-Wompel M., Gdybym jeszcze raz miała wybierać zawód – wybrałabym bibliotekarstwo, „Kwartalnik Nauczyciela Opolskiego“ 1987, nr 3/4, s. 164-166.
5. Kosma F., Kamila Wartanowicz (18.06.1911-23.09.2000), „Kalendarz Opolski“ R. 43 (2001), s. 138.
6. Kościów J., Bibliotekarze kresowi na Śląsku Opolskim, [w:] Kresowianie na Śląsku Opolskim, pod red. nauk. M. Kalczyńskiej, przy współpr. K. Rostockiej, E. Treli-Mazur, Opole 2011, s. 149-157.
7. Kościów J., Kamila Wartanowicz (1911-2000), „Poradnik Bibliotekarza“ 2002, nr 1, s. 31-32.
8. Kościów J., Wojewódzka Biblioteka Publiczna w oczach użytkowników i współpracowników, „Pomagamy Sobie w Pracy” 1981, nr 1-2, s. 13-19.
9. Kto jest kim w bibliotekarstwie i informacji naukowej, „Poradnik Bibliotekarza” 1988, nr 3, wkł. s. (60).
10. Niewińska I., Nowe formy pracy Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu, „Kwartalnik Nauczyciela Opolskiego” 1967, nr 1, s. 70-71.
11. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu: historia i współczesność (1951-2011), red. A. Zacłona, Opole 2011.
12. Szli do ludzi z książką: sylwetki bibliotekarzy Opola, kom. red. Halina Gąszczyńska, Opole 1987.
13. Tomaszewski E., Po dziesięciu latach, „Głos Nauczycielski” 1961, nr 3, s. 5.
14. W punkcie informacyjno-dyskusyjnym Związku Nauczycielstwa Polskiego, „Trybuna Opolska” 1952, nr 67.
15. Wartanowicz K., Bibliotekarz organizatorem pracy samokształceniowej nauczyciela, „Biuletyn Nauczyciela Opolskiego“ 1961, nr 3, s. 39-44.
16. Wartanowicz K., Młodzieżowy Ośrodek Szkoleniowy w Sławęcicach, [w:] Zrodził nas czyn, pod red. Z. Kowalskiego, Opole 1973, s. 180-183.
17. Wartanowicz K., Narodziny służby audiowizualnej w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Opolu, „Z doświadczeń bibliotek szkolnych i pedagogicznych“ R. 9 (1970), s. 124-128.
18. Wartanowicz K., Rozwój i działalność bibliotek pedagogicznych województwa opolskiego w okresie XV-lecia Polski Ludowej, „Biuletyn Nauczyciela Opolskiego“ 1960, nr 2 spec., s. 71-76.
19. Zacłona A., Wartanowicz Kamila, [w:] Słownik pracowników książki polskiej : suplement 4. [T. 5], pod red. M. Rzadkowolskiej, Warszawa 2016, s. 293-294.
20. Żurakowski B., Między książką a nauczycielem, „Kwartalnik Nauczyciela Opolskiego” 1964, nr 2/3, s. 119-121.
21. Żurakowski B., Zastosowanie samochodu do pracy bibliotek pedagogicznych, „Z doświadczeń bibliotek szkolnych i pedagogicznych“, R. 8 (1969), s. 139-148.

• redakcja(at)bibliotekarzopolski.pl