Wstęp
Nieśmiałość to pewna blokada w psychice człowieka, która ma swój początek już w najmłodszych latach jego rozwoju. Jest to problem, wbrew pozorom, występujący dość powszechnie i zdecydowanie utrudniający funkcjonowanie w społeczeństwie, w zależności od tego, jak wiele obszarów życia człowieka dotyka.

Nieśmiałość inaczej mówiąc, to większy lub mniejszy strach przed ludźmi, objawiający się pewnym wycofaniem z życia społecznego. Utrudnia ona poznawanie nowych ludzi, zawieranie przyjaźni czy radość z uznawanych za pozytywne przeżyć. Przeszkadza w wyrażaniu własnego zdania i odbiera odwagę do bycia sobą, a nawet do stawania w obronie własnych praw. Utrudnia komunikację, co jest przyczyną przeżywania dodatkowego stresu. Niestety, często prowadzi do zaburzeń lękowych i depresji.

Problem nieśmiałości u dzieci często występuje razem z niskim poczuciem wartości, które niewzmacniane od najmłodszych lat pogłębia się z wiekiem i ma ogromny, negatywny wpływ na jakość naszego życia i relacji budowanych w przyszłości. Bardzo ważne jest zatem, aby uświadamiać o tym zjawisku dorosłych, tj. rodziców, nauczycieli, aby przyglądając się swoim pociechom i podopiecznym mogli szybko wychwycić takie postawy i wspólnie reagować. Jedną z metod do pracy z dziećmi może być biblioterapia, która ma zarówno wymiar terapeutyczny, jak i profilaktyczny, a więc jest przeznaczona dla każdego odbiorcy. Nikogo z ludzi nie omijają w życiu trudne, stresujące chwile i sytuacje. Kiedy wywołują one silne emocje, zwłaszcza u dziecka, mogą doprowadzić do zniekształcenia procesów poznawczych i utrwalenia się emocjonalnych, czasami patologicznych, strategii radzenia sobie. Proces biblioterapeutyczny kształtuje u dziecka zdrowe postawy i wzorce zachowań. Utożsamiając się z jednym z bohaterów tekstu literackiego, dziecko przepracowuje swój problem na przykładzie fikcyjnej postaci i poznaje nowe rozwiązania oraz możliwości wyjścia z trudnych sytuacji , których sam być może nie byłby w stanie wymyślić. Dzięki temu rozwija również swoją wyobraźnię. Ważne jest, aby w procesie biblioterapeutycznym dostrzec konkretne potrzeby dziecka i swoją pracą wyjść im naprzeciw.

Scenariusze, które zawarte są w tym programie terapeutycznym, dotykają zarówno głównego problemu, jakim jest wycofanie emocjonalne i społeczne, jak i jego źródła, którym jest m.in. niskie poczucie wartości oraz lęk, a także skutków, tj. doświadczenie innych trudnych emocji (np. złość, poczucie odrzucenia) oraz nadmiaru napięcia emocjonalnego, który wymaga rozładowania. Wszystkie te elementy zazębiają się i wymagają terapii całościowej.

Założenia programu:

• PRZEZNACZENIE: program przeznaczony jest dla uczniów III klasy publicznej szkoły podstawowej, w której znajdują się dzieci wycofane emocjonalnie i społecznie, tj. nieśmiałe.
• CZAS TRWANIA: 5 spotkań trwających po 45 minut.
• CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOTKAŃ: spotkania odbywają się raz w tygodniu.
• MIEJSCE SPOTKAŃ: klasa z dostępem do dywanu.
• STRUKTURA ZAJĘĆ: spotkania będą składały się z 3 części: wprowadzającej w temat, części właściwej oraz zakończenia będącego podsumowaniem spotkania. Zajęcia będą odbywały się w oparciu o tekst literacki lub będą miały charakter integracyjny i relaksujący.

• Główny:
  • wzrost jakości funkcjonowania dziecka wycofanego wśród rówieśników, przystosowanie społeczne.
• Szczegółowe:
  • integracja grupy, szczególnie dzieci wycofanych, z pozostałymi uczestnikami spotkań,
  • wzmocnienie poczucia wartości,
  • oswajanie i redukcja silnych, trudnych emocji i napięć,
  • stworzenie sytuacji terapeutycznych, które mogą pomóc dziecku przepracować problem.

Forma: grupowa.

Środki i materiały: teksty literackie: Do odważnych świat należy, Strach ma wielkie oczy, Lew Staszek i siła uważności, bajka relaksacyjna o białym motylku, wiersz M. Strzałkowskiej Przytul stracha; nośnik z muzyką, gitara, koc, kartki A4,brystol, mazaki, nożyczki, latarka, maskotka myszka, wizerunki: myszki, ślimaka i dziewczynki, naczynie z wodą i piaskiem, patyk.

Literatura przedmiotu:
Stańczuk B., Bajki terapeutyczne na dobry dzień i jeszcze lepsze jutro, Wyd. Martel 2015, s. 45 – 48
Brett D., Bajki, które leczą, Cz. 1, GWP 2005.
Konieczna E.J. (red.), Biblioterapia w praktyce: poradnik dla nauczycieli, wychowawców i terapeutów, Wyd. Impuls 2012.
Bajkoterapia, czyli bajki pomagajki dla małych i dużych, Wyd. Nasza Księgarnia 2015, s. 59 – 69.
Pawłowska A., Lew Staszek i siła uważności, Wyd. Poznańskie 2015.
Molicka M., Biblioterapia i bajkoterapia, Wyd. Media Rodzina 2011.
Zimbardo P., Nieśmiałość, Wyd. PWN 2007.
Kozłowska A., Zaburzenia życia uczuciowego dziecka problemem rodziny, Wyd. Żak 2005.
Zabłocka M., Przezwyciężanie nieśmiałości u dzieci, Wyd. Scholar 2008.
Nosowska D. i Kreczmar-Madej R., 5 największych problemów u dzieci, Arystoteles 2010
szkolnictwo.pl.

Przewidywane osiągnięcia:
Uczestnik będzie potrafił rozpoznawać, kiedy się boi i kiedy się złości, nawiąże głębsze kontakty z rówieśnikami, wzmocni swoje poczucie wartości, co wpłynie na polepszenie jego funkcjonowania wśród rówieśników.

Ewaluacja: sumatywna.

Treści/Tematy scenariuszy:

• Scenariusz I – Dobrze nam jest ze sobą! Spotkanie integracyjne.
• Scenariusz II – Jestem niepowtarzalny i wyjątkowy.
• Scenariusz III – Wszystkiego się boję.
• Scenariusz IV – Od złości do radości.
• Scenariusz V – Jest mi lżej, gdy napięcia we mnie mniej!

Cele terapeutyczne:

• integracja uczestników,
• stworzenie miłej atmosfery jako podstawy do dalszej pracy w grupie,
• doświadczenie akceptacji w grupie,
• wspólne stworzenie „kontraktu”.

Uczestnicy: klasa III miejskiej publicznej szkoły podstawowej; w klasie znajdują się dzieci nieśmiałe oraz wycofane emocjonalnie i społecznie.
Czas trwania: 45 minut.
Warunki: klasa z dostępem do dywanu.
Metody i techniki: zabawy w parach i w grupie.
Formy: grupowa.
Środki i materiały: płyta, odtwarzacz, duży brystol, mazaki, gitara.

Część I – Przywitanie

• Rundka: każde dziecko przedstawia się swoim imieniem oraz wymienia jedną swoją cechę zaczynającą się na dowolną literkę występującą w jego imieniu.
• Prowadzący dzieli uczestników na 2 grupy, które następnie tworzą 2 koła. Jedno koło znajduje się wewnątrz drugiego; koła kręcą się w przeciwne strony w rytm muzyki, natomiast gdy muzyka cichnie, dzieci z dwóch kół odwracają się twarzą do siebie i mają za zadanie chwilkę ze sobą porozmawiać w parach, np. w co najbardziej lubią się bawić, jaki jest ich ulubiony kolor, co lubią jeść na śniadanie, a czego nie lubią na obiad. Prowadzący włącza muzykę i zabawa się powtarza.

Część II

• Zabawa w reportera: dzieci dobierają się w pary, w których jedna osoba jest dziennikarzem, a druga osoba udziela „wywiadu” na swój temat. Po 3 minutach następuje zamiana ról. Dzieci mają za zadanie zapamiętać jak najwięcej informacji, po czym na forum przedstawiają II osobę z pary. Dla ułatwienia zadania prowadzący pisze schemat wywiadu na tablicy:
  Przedstawiam Wam……………(imię dziecka)
  Np. Zosia w czasie wolnym najbardziej lubi robić…
  Jej ulubioną cechą, która ją opisuje jest…
  Najmilszą rzeczą, która ją dotąd spotkała było…
  W przyszłości chciałaby zostać...
• Zabawa „Królowie i zamki”: dwie osoby chwytają się za ręce, tworząc zamek. Trzecia osoba wchodzi do środka i staje się królem. Takich trójek tworzy się dowolna ilość (im więcej tym lepiej), a w zabawie bierze udział jeszcze jedna osoba, która nie tworzy żadnego zamku i nie jest królem. Ona właśnie rzuca hasła uruchamiające zabawę. Są trzy hasła: "zamki", "królowie" i "trzęsienie ziemi". Na hasło "zamki" na miejscu pozostają królowie, a zamki zmieniają swoje położenie, szukając nowego króla. Kiedy padnie hasło "królowie", każdy z królów musi znaleźć sobie nowy zamek. Natomiast trzęsienie ziemi oznacza, że rozpadają się dotychczasowe zamki i każdy musi szukać sobie nowej trójki.
  Oczywiście, osoba, która rzuca hasła, za każdym razem stara się skorzystać z zamieszania i zająć miejsce jakiegoś króla, bądź włączyć się do któregoś z zamków tak, by kto inny pozostał bez przydziału do trójki.
• Tworzymy „kontrakt”, tzn. zasady, które będą obowiązywały wszystkich uczestników (i oczywiście prowadzącego) na kolejnych zajęciach. Prowadzący pyta dzieci, jak myślą, jakich zasad będziemy musieli przestrzegać, aby dobrze nam się razem bawiło i pracowało. Propozycje zapisuje na dużym brystolu. Wśród tych zasad powinny się znaleźć przede wszystkim: aktywny udział w zajęciach, wzajemna współpraca, szczerość, prawo do własnych poglądów, życzliwość, wzajemne wspieranie się, każdy wypowiada się dobrowolnie, gdy ktoś inny mówi – ja milczę, szanuję wszystkie wypowiedzi moich kolegów i koleżanek, każda wypowiedź jest ważna – nie ma dobrych i złych odpowiedzi, mówi tylko jedna osoba naraz. Na koniec dzieci mogą złożyć swój oryginalny podpis na kontrakcie.

Część III – zakończenie

• Jako podsumowanie spotkania prowadzący uczy dzieci krótkiej piosenki przy akompaniamencie gitary:
  I to jest właśnie to, o co chodzi,
  to kapitalna sprawa, bombowa,
  to fantastyczna rzecz, fenomenalna,
  dobrze nam razem jest ze sobą!

Cele terapeutyczne:

• wzmocnienie poczucia wartości dziecka,
• budowanie pozytywnego obrazu siebie,
• poznanie swoich zalet i atutów,
• doświadczenie życzliwości od rówieśników.

Uczestnicy: klasa III miejskiej publicznej szkoły podstawowej; w klasie znajdują się dzieci nieśmiałe oraz wycofane emocjonalnie i społecznie.

Czas trwania: 45 minut.
Warunki: klasa z dostępem do dywanu.
Metody i techniki: techniki plastyczne, pogadanka.
Formy: grupowa.
Środki i materiały: Opowiadanie Do odważnych świat należy, białe kartki A4, pisaki, nożyczki, wydrukowane koła ratunkowe.
Literatura: Stańczuk B., Bajki terapeutyczne na dobry dzień i jeszcze lepsze jutro, Wyd. Martel 2015, s. 45 – 48.
Brett D., Bajki, które leczą, Cz. 1, GWP 2005.
Konieczna E.J. (red.), Biblioterapia w praktyce: poradnik dla nauczycieli, wychowawców i terapeutów, Impuls 2012.

Część I

• Rundka: każde dziecko pokazuje, w jakim jest dzisiaj nastroju, angażując w to swoje ciało oraz mimikę.
• Dzieci „spacerują” po sali, serdecznie się ze sobą witając oraz uśmiechając się do siebie (można podać sobie rękę lub przytulić się).

Część II

• Dzieci wymieniają wszystkie możliwe zalety oraz talenty, jakie przychodzą im do głowy. Prowadzący zapisuje je na tablicy.
• Tekst Do odważnych świat należy czytany z przerwą na pokazanie ilustracji.
• Pytania do tekstu:
  1. Co takiego działo się z reniferem Nieśmiałkiem, że jego mamusia martwiła się o niego?
  2. Prowadzący wyjaśnia, czym jest koło ratunkowe i pokazuje na zdjęciu, jak wygląda prawdziwe takie koło. Co dla Nieśmiałka oznaczało „Koło Ratunkowe”?
  3. Co się zmieniło w Nieśmiałku, odkąd narysował swoje „Koło Ratunkowe”?
  
• Prowadzący dzieli klasę na 4 grupy. Każda grupa otrzymuje wydrukowane koło ratunkowe i ma za zadanie uzupełnić je o pozytywne cechy swojej grupy. Grupy prezentują wzajemnie swoje prace.
• Każde dziecko otrzymuje białą kartkę i odrysowuje na niej swoją dłoń, na każdym palcu pisząc swoją jedną dobrą cechę/zaletę/talent. Rysunek podpisują swoim imieniem w takiej formie, jaką lubią słyszeć; zabierają go do domu na pamiątkę.
• Kolejną kartkę A4 dzieci składają na 4 części i wycinają z niej dowolne wzory. Po rozłożeniu kartki powstaje nam płatek śniegu. Wyjaśnienie: tak, jak każdy z nas jest wyjątkowy i niepowtarzalny, tak nie znajdziemy na świecie dwóch takich samych płatków śniegu. Każdy z nas jest oryginalny, dlatego że jest inny i ta różnorodność jest piękna.
• Rundka: dzieci stoją w kole i po kolei mówią sobie „dobrze, że jesteś”.
• Rundka: Co podobało Ci się/nie podobało Ci się w dzisiejszych zajęciach?

Cele terapeutyczne:

• oswajanie lęku,
• uświadomienie sobie, że każdy może się czegoś bać,
• pokazanie znaczenia wyobraźni w procesie powstawania lęku,
• pokazanie, że warto mieć przyjaciela, z którym można porozmawiać o swoim lęku.

Część I

• Po przywitaniu się ze sobą energicznie „potrząsamy” rączkami, aby zrzucić z siebie wszystkie smuteczki i wszystko, co nas niepokoi.

Część II

• Prowadzący pyta dzieci „jak myślicie, co to jest strach? Co dzieje się z naszym ciałem, kiedy się boimy?”
• Głośne czytanie opowiadania Strach ma wielkie oczy z przerwami na piękne ilustracje.
• Pytania do tekstu:
  1. Co się stało, kiedy dziewczynka Diana zobaczyła Myszkę Mimi?
  2. Czego bała się Mimi i jak reagowała, kiedy się bała? (chowała się pod kołdrę)
  3. Jakie ważne zdanie przekazał Mimi ślimak? (Każdy się czegoś boi, na ogół tego, czego nie zna). Prowadzący dzieli dzieci na 3 grupy. Pierwsza grupa otrzymuje wizerunek ślimaka, druga – myszki Mimi, trzecia – dziewczynki Diany. Zadaniem dzieci jest opisać, na czym polegał strach bohatera lub jaka była jego rola w bajce (zwłaszcza chodzi o ślimaka). Po kilku minutach dzieci prezentują sobie wzajemnie swoich bohaterów.
  
• Zabawa ze światłocieniem: prowadzący ustawia pod białą ścianą zabawkową myszkę, świecąc na nią z bliska latarką. Dzieci widzą mały cień myszki. Kiedy prowadzący oddala latarkę, cień staje się coraz większy i większy, pobudzając naszą wyobraźnię i mogąc zacząć wywoływać lęk. Wyjaśnienie: Dianki (bohaterki) wyobraźnia wyolbrzymiła w jej głowie postać myszki, powodując lęk. Nasza wyobraźnia często podpowiada nam, że „coś” jest dużo bardziej straszniejsze niż tak naprawdę jest w rzeczywistości.
• Zabawa w ślimaka i myszkę: prowadzący łączy dzieci w pary (uczestnicy odliczają do 2, po czym tworzą dwa rzędy składające się z 1 i 2; osoby stojące naprzeciwko siebie łączą się w parę). Jeśli liczba dzieci jest nieparzysta, to prowadzący dołącza ją do dowolnej dwójki. Jedno dziecko z pary jest bajkowym ślimakiem Egonem, a drugie myszką Mimi. Ślimak kuli się najbardziej jak potrafi tak, jakby chował się do swojej skorupki, natomiast zadaniem myszki jest powoli i delikatnie wyciągnąć ślimaka ze skorupki (inaczej mówiąc - wyprostować). Następnie dzieci zamieniają się rolami i powtarzają ćwiczenie.

Prowadzący pyta dzieci, jak się czuły w poszczególnych rolach? Ślimak musiał obdarzyć myszkę ogromnym zaufaniem, pozwalając wyciągnąć się ze swojej skorupki. Kogo można obdarzyć takim zaufaniem? (np. swojego przyjaciela, mamę, tatę). Każdy z nas czasem potrzebuje kogoś takiego jak myszka Mimi w tej zabawie, a czasem będzie taką myszką dla jakiegoś „ślimaka”, pomagając mu wyjść ze skorupki.

Zakończenie:

• nauka fragmentu wierszyka M. Strzałkowskiej Przytul stracha

Strach ma strasznie wielkie oczy,
strasznym wzrokiem wokół toczy,
lecz ty dłużej się nie wahaj
I po prostu przytul stracha!

Cele terapeutyczne:

• poznanie mechanizmu działania złości,
• nauka rozpoznawania u siebie złości oraz rozumienie, że każdy czasem przeżywa to uczucie,
• poznanie sposobów radzenia sobie ze złością,
• odreagowanie napięć i złości.

Część I

• Dzieci spacerują po sali, mówiąc sobie wzajemnie miłe rzeczy, np. „ładnie dziś wyglądasz”,” miło cię widzieć”,” masz piękny uśmiech”, „życzę ci dobrego dnia”.

Część II

• Prowadzący pyta dzieci, jak myślą, jak wygląda człowiek zły a jak radosny? Jak się ich zdaniem zachowuje?
• Czytanie fragm. tekstu (str. 1-8). Prowadzący rysuje na tablicy kilka chmur i prosi chętne dzieci, żeby uzupełniły je sytuacjami, w których nad Staszkiem pojawiały się burzowe chmury
• Czytanie II fragm. Tekstu (str 9-16). Prowadzący pokazuje dzieciom przezroczyste naczynie wypełnione wodą z piaskiem. Zaprasza chętne dziecko, aby wykonało podobne doświadczenie jak bohaterowie opowiadania – uczeń wrzuca kamyk do naczynia, woda powinna stać się bardziej mętna. Jest to obraz naszego wnętrza, kiedy się złościmy. Wtedy złość zasłania nam widzenie, przez co robimy rzeczy, których tak naprawdę nie chcemy. Gdy woda wraca do swej pierwotnej postaci, prosimy, by uczeń zamieszał w niej patykiem. Pytamy pozostałe dzieci, jakie widzą skutki? (Woda jest jeszcze bardziej mętna) Gdy spróbujemy spokojnie poobserwować wodę, zauważymy, że sama zaczyna się „uspokajać” i zaczyna być coraz bardziej przejrzysta. Obraz naszego wnętrza – gdy spokojnie przyjmiemy, że złość może nam się „przydarzyć”, łatwiej będzie nam sobie z nią poradzić.
• „A teraz proszę, żebyście zamknęli oczy i spróbowali się wczuć w miejsce bohatera Staszka. Wykonujcie z nim ćwiczenia, które poleca mu jego tata.” Czytanie III fragm. tekstu (str. 17-28, kończymy na zdaniu „Lwiątko postanowiło wykorzystywać swoje nowe umiejętności każdego dnia.”). Dzieci razem ze Staszkiem relaksują się, oddychają głęboko, myślą o miłych rzeczach, dzięki czemu mogą odreagować napięcie.
• Prowadzący pyta: co Was najbardziej poruszyło w tej bajce?
• Równie dobrą formą radzenia sobie ze złością co ćwiczenie oddechu, jest też ruch. Spróbujmy teraz wytupać złość, którą każdy z nas czasem przeżywa. Zacznijmy od delikatnego tupania tak, jakby to zrobiła myszka…a teraz trochę mocniej, jakby to zrobił kot…a teraz, jakby to zrobił lew… i jeszcze jakby to zrobił słoń!…

Zakończenie:

• na znak tego, że jesteśmy jedną „drużyną” zróbmy koło. Prowadzący wyciąga do przodu dłoń i zachęca, by każde dziecko dołożyło swoją jedna na drugą. Gdy są wszystkie dłonie razem, robimy okrzyk: hip hip hura, hip hip hura, hip hip hura hura hura!

Cele terapeutyczne:

• relaksacja,
• odreagowanie trudnych emocji,
• obniżenie napięcia,
• zdobywanie pozytywnego doświadczenia „dobrego dotyku”,
• budowanie dobrego samopoczucia.

Część I

• Po przywitaniu ćwiczenie: „Rakieta”. Dzieci stają w kręgu i zakładają naprzemiennie wyciągnięte ręce (dłoń na dłoni). Przykucają powoli i podnoszą się wydając dźwięk startującej rakiety. Zabawa kończy się wyskokiem połączonym z okrzykiem i wyrzutem rąk w górę.

Część II

• Ćwiczenie: „Kołysanie”. Dzieci wykonują ćwiczenie w dwóch grupach. Jedno z dzieci kładzie się na kocu, pozostałe ujmują koc za rogi i kołyszą delikatnie dziecko znajdujące się w środku. W zabawie bierze udział prowadzący. Zabawa kończy się, kiedy każde dziecko było kołysane. Rundka – „Jak się czułeś, kiedy byłeś kołysany?”.
• Prowadzący prosi dzieci, aby położyły się wygodnie na dywanie, pomyślały o czymś przyjemnym i zamknęły oczy, następnie przy delikatnej muzyce relaksacyjnej czyta bajkę relaksacyjną o białym motylku:

Mały biały motylek czuł się dzisiaj samotny. Nic go nie cieszyło. Nie miał ochoty na zabawę. Siedział w cienistym miejscu na suchym badylu trawy. Nagle nadbiegł mały kotek i przestraszył białego motylka. Motylek odfrunął leniwie. Wzbił się wysoko w górę i nagle zobaczył, że niedaleko jest piękny ogród. Poleciał tam. Długo krążył nad kolorowymi kwiatami, które niczym dywan pokrywały znaczną część ogrodu. Krążył i krążył. Raz niżej nad kwiatami. Raz wyżej koło drzew, których owoce pięknie pachniały. Motylek poczuł ciepło i radość w swoim malutkim serduszku. Kiedy zmęczył się lataniem, usiadł na jednym z wielu kwiatków. Rozłożył skrzydełka, które słoneczko czule pieściło swoimi promyczkami. Motylek oddychał równo i spokojnie. W nosku czuł miły zapach kwiatka, na którym siedział. Motylek siedział cichutko i odpoczywał. Patrzył na chmurki, które leniwie płynęły po niebie. Płynęły i płynęły nigdzie się nie spiesząc. Kiedy delikatny wiaterek zaczął kołysać kwiatkiem, motylek poczuł się senny. Przymknął oczka. Było mu tak dobrze. Nagle poczuł na swych białych skrzydełkach coc mokrego. Otworzył oczka. Rozejrzał się dookoła. Zobaczył, że z nieba spada delikatny deszczyk. Deszczyk ożywił motylka, który radośnie poderwał się z kwiatka. Biały motylek polatał jeszcze nad pięknym kolorowym ogrodem. Później uśmiechnął się do siebie i zadowolony pofrunął do domu”.

„Możecie powoli otworzyć oczy i wstać. Jak się czujecie?”

• Ćwiczenie „Tunel”. Dzieci wykonują ćwiczenie „koci grzbiet”. Jeden obok drugiego tworzą tunel. Kolejno każde z dzieci przeczołguje się pod tunelem. Kiedy dziecko znajdzie się na końcu, jako ostatnie dołącza się do tunelu.
• Ćwiczenie – dziecięce masażyki. Dzieci siadają na dywanie jeden za drugim, tworząc koło. Prowadzący wyjaśnia dzieciom, na czym będzie polegał masażyk

Po pleckach płynie rzeczka [rysujemy palcem wężyki wzdłuż plecków]
I przeszła pani na szpileczkach ["idziemy" palcami jak w butach na obcasach]
A potem przeszły słonie [ugniatamy powoli całymi dłońmi]
I przejechały konie [„galopujemy" pięściami - oczywiście nie za mocno!]
A potem spadł deszczyk [robimy deszczyk opuszkami palców po całych pleckach]
Czy czujesz już dreszczyk? [szybkie tup-tup-tup palcami wzdłuż kręgosłupa]

Zakończenie:

• Rundka: w jakim nastroju kończysz nasze spotkania? Co było dla Ciebie miłym, a co trudnym doświadczeniem?
• Podziękowanie wszystkim uczestnikom zajęć

• redakcja(at)bibliotekarzopolski.pl