W zasobach Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej (PBW) w Opolu znajdują się książki, które w latach 2022-2023 przekazał bibliotece jej były dyrektor – Jan Feusette. Księgozbiór ten, zgodnie z jego wolą, nosi nazwę: Kolekcja ze Zbiorów Jana Feusette’a.

7 grudnia 2023 r. w czytelni opolskiej biblioteki pedagogicznej miało miejsce uroczyste otwarcie kolekcji, którego wraz z darczyńcą dokonali: Bartłomiej Piechaczek – dyrektor Opolskiego Centrum Edukacji oraz Rafał Rippel – wicedyrektor ds. bibliotecznych. Wśród przybyłych gości znaleźli się m.in.: Krzysztof Grzęda – zastępca dyrektora Departamentu Edukacji i Rynku Pracy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, Elżbieta Kampa – wieloletnia dyrektorka Miejskiej Biblioteki Publicznej w Opolu, Katarzyna Hermasz – kierowniczka Działu Promocji Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu, Ewelina Pisarek – kierowniczka Działu Bazy Wiedzy i Analiz Bibliometrycznych Biblioteki Uniwersytetu Opolskiego, Tadeusz Parcej – opolski fotografik oraz byli i obecni pracownicy PBW w Opolu.

Jan Feusette (pierwszy z prawej), Bartłomiej Piechaczek – dyrektor Opolskiego Centrum Edukacji,
Krzysztof Grzęda – zastępca dyrektora Departamentu Edukacji i Rynku Pracy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego (fot. Justyna Weigt)

Informacje o kolekcji przedstawiła Anna Zacłona – kierowniczka Wydziału Informacji, Bibliografii i Udostępniania Zbiorów PBW w Opolu, przewodnicząca Zespołu ds. przyjęcia i opracowania materiałów pochodzących z księgozbioru Jana Feusette’a¹. Następnie głos zabrał darczyńca – Jan Feusette, który nawiązał wspomnieniami do swoich licznych spotkań z wybitnymi przedstawicielami polskiej literatury, m.in. z Edwardem Stachurą. Uroczystości towarzyszyło otwarcie wystawy prezentującej wybrane zbiory przekazane bibliotece przez jej wieloletniego dyrektora (m.in. książki z autorskimi dedykacjami rękopiśmiennymi).

Jan Feusette (pierwszy z lewej), Bartłomiej Piechaczek – dyrektor Opolskiego Centrum Edukacji,
Anna Zacłona – kierowniczka Wydziału Informacji, Bibliografii i Udostępniania Zbiorów,
Krzysztof Grzęda – zastępca dyrektora Departamentu Edukacji i Rynku Pracy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego (fot. Justyna Weigt)

Jan Feusette związany jest z Opolem od 1956 r.² W 1964 r. ukończył III Liceum Ogólnokształcące w Opolu. Studiował chemię na Politechnice Wrocławskiej, a następnie od 1966 r. polonistykę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu, którą ukończył w 1971 r. W latach 1971-1974 pracował jako nauczyciel i bibliotekarz w II Liceum Ogólnokształcącym w Opolu i w Liceum Ekonomicznym w Opolu. W latach 1972-1993 pracował jako sekretarz redakcji miesięcznika społeczno-kulturalnego „Opole”, od 1991 r. był redaktorem naczelnym pisma. Równolegle od 1982 r. pracował w Teatrze im. Jana Kochanowskiego w Opolu jako kierownik literacki (do 1989 r.), w sezonach 1989/90 i 1990/91 był kierownikiem literackim Teatru Polskiego w Bielsku-Białej. W latach 1992-1996 był dyrektorem naczelnym i artystycznym opolskiego teatru.

W latach 1996-2012 pracował jako starszy wykładowca w Katedrze Badań nad Kulturami Regionalnymi w Instytucie Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Opolskiego, gdzie prowadził zajęcia dydaktyczne ze współczesnej kultury regionalnej, wiedzy o kulturze, warsztaty teatralne, warsztaty z kultury języka.

1 lipca 1999 r. Zarząd Województwa Opolskiego powołał Jana Feusette’a na stanowisko dyrektora PBW w Opolu, które piastował aż do przejścia na emeryturę w 2012 r. W latach 2009-2012 był redaktorem naczelnym czasopisma „Strony”, wydawanego przez opolską bibliotekę pedagogiczną.

Jan Feusette jest autorem wierszy i tekstów o literaturze. Jako poeta debiutował w 1964 r. w „Trybunie Opolskiej” utworem Wiersz najpierwszy czyli próba opisania pejzażu z zaginionym człowiekiem. Publikował swoją poezję w czasopismach literackich, m.in. „Odrze”, opolskim czasopiśmie studenckim „Fama”, w Informatorze Klubu Literackiego „Arka” we Wrocławiu, w Almanachu KKMP w Opolu i w Almanachu Młodej Poezji Opolskiej – Próg. Jego wiersze opublikowane zostały także w Opolskim Almanachu Młodych – Rysopis. Używał wówczas pseudonimu Chrzciciel (albo skrótu od niego Ch.).

Uczestnicy uroczystości otwarcia Kolekcji ze Zbiorów Jana Feusette’a, 7.12.2023 r. (fot. Justyna Weigt)

Jest autorem ponad 200 publikacji, głównie z dziedziny krytyki i eseistyki literackiej, a także teatrologii. W 2012 r. opublikował wybór wierszy pt. Sprawa gardłowa (2012)³, a w 2016 r. wydał książkę krytyczno-literacką Ludzka istota… literatury (2016)⁴.

Owocem miłości Jana Feusette’a do książek i literatury jest jego prywatny księgozbiór, którego znakomita większość stała się własnością PBW w Opolu. Kolekcja, którą przekazał bibliotece, liczy 2780 jednostek materiałów bibliotecznych. Przekazane zbiory oznaczone są sygnaturą z prefiksem „F”, ponadto każda książka opatrzona jest w katalogu słowem kluczowym „Kolekcja ze Zbiorów Jana Feusette’a”. Po zakończeniu prac związanych z opracowaniem formalnym i rzeczowym zbiorów utworzony został podkatalog „Kolekcja ze Zbiorów Jana Feusette’a”.

Podarowane bibliotece zbiory obejmują przede wszystkim literaturę piękną polską i obcą (poezję, prozę, dramat). Ponadto w kolekcji znajdują się książki dotyczące historii i teorii literatury, socjologii literatury, filozofii oraz albumy. Wśród innych materiałów bibliotecznych ciekawy zbiór stanowią dokumenty życia społecznego, szczególnie te związane z Teatrem im. Jana Kochanowskiego w Opolu. Są to przede wszystkim programy przedstawień teatralnych oraz programy Opolskich Konfrontacji Teatralnych „Klasyka Polska” (ok. 70 jednostek).

Wszystkie książki wchodzące w skład kolekcji zawierają ekslibris (łac. ex libris = z książek, z księgozbioru, z biblioteki), czyli znak własnościowy, którym najczęściej jest graficznie skomponowana kartka z napisem (imię i nazwisko, nazwa instytucji) lub symbolem (herb, gmerk), wskazującym na właściciela książki. Tego rodzaju znak własnościowy, wykonany najczęściej jedną ze szlachetnych technik graficznych (drzeworyt, miedzioryt, akwaforta, akwatinta, litografia) nakleja się na wewnętrznej stronie przedniej okładziny książki oprawnej i odtąd spełnia on rolę użytkową, stanowiąc część składową książki. Ekslibris do książek przekazanych PBW w Opolu przez jej byłego dyrektora zaprojektowała znana opolska graficzka – Halina Fleger. Przedstawia on książki ułożone na półkach, pod którymi widnieje informacja: EX LIBRIS JANA FEUSETTE’A.

Ekslibris Kolekcji ze Zbiorów Jana Feusette’a

Część książek, wchodzących w skład kolekcji, zawiera również inne znaki własnościowe, tzn. pieczęcie „Biblioteka Jana Feusette’a” z numerem ewidencyjnym (w ten sposób oznaczona jest literatura piękna).

Wśród wielu cennych materiałów ofiarowanych przez Jana Feusette’a PBW w Opolu znajdują się książki, które opatrzone są rękopiśmiennymi wpisami i dedykacjami autorskimi.

Dedykacja (z łac. dedicatio – «poświęcenie») to formuła ofiarowania dzieła literackiego, dzieła sztuki lub wytworu artystycznego. Jest krótkim tekstem o charakterze uroczystym i emocjonalnym, umieszczonym na stronie tytułowej i odpowiednio graficznie ułożonym. Wyróżnia się jej dwie główne odmiany: drukowaną, trwale związaną z dziełem oraz rękopiśmienną, ulotną, o charakterze emocjonalnym i osobistym, skierowaną tylko do jednej osoby, której autor ofiarowuje książkę⁵.

Podstawową osnową każdej dedykacji jest współgranie trzech nieodłącznych składników: autor, dzieło, odbiorca. Są one równoważne, gdyż tylko przy ich łącznym współistnieniu może powstać dedykacja⁶. Ich celem jest wyrażenie szacunku, wdzięczności, nawiązanie bądź podtrzymanie relacji i upamiętnienie znajomości. Mają one różne formy: od lapidarnych formuł po teksty, które wyłamują się z typowej krótkiej i schematycznej kompozycji i często przybierają nawet kształt literacki.

W Kolekcji ze Zbiorów Jana Feusette’a znajduje się ok. 200 książek z dedykacjami autorskimi i autografami wybitnych polskich twórców, m.in.: Stanisława Grochowiaka, Edwarda Stachury, Władysława Tatarkiewicza, Tadeusza Różewicza, Adama Zagajewskiego, Urszuli Kozioł, Józefa Barana, Ernesta Brylla, Juliana Kornhausera, Janusza Stycznia, Tomasza Różyckiego, Jacka Podsiadły, Jana Goczoła, Ireny Wyczółkowskiej, Bogusława Żurakowskiego, Eustachego Rylskiego, Ewy Lipskiej, Ryszarda Krynickiego, Wojciecha Bonowicza, Doroty Masłowskiej. Dostarczają one interesującego i bogatego materiału badawczego. Stanowią unikalne uzupełnienie biogramu dyrektora Jana Feusette’a, są wymownym dowodem jego dokonań na niwie literackiej i redakcyjnej.

Dedykacja Władysława Tatarkiewicza w książce Droga przez estetykę, Warszawa 1972, sygn. M 225595 F

Szczególnej uwagi warta jest dedykacja Stanisława Grochowiaka: „Panu / Jankowi – / poecie”, którą autor ofiarował w 1966 r. w książce pt. Kanon. Wśród zebranych w kolekcji wpisów bardzo cenną pamiątką jest także autograf Tadeusza Różewicza w książce Twarz (Opole, 1999 r.) oraz dedykacja profesora Władysława Tatarkiewicza w publikacji Droga przez estetykę (18.11.1973 r.). Wyjątkowy wpis zamieścił w 1998 r. w tomie Dopóki jeszcze Józef Baran: „Panu Janowi / który wiele / mądrych rzeczy / mówił o moich / nie zawsze / mądrych / wierszach”. W podobnym tonie wyraził się Adam Zagajewski, który w marcu 2006 r. w książce Jechać do Lwowa i inne wiersze napisał: „Dla Pana Jana / – Adam / Zagajewski / (poruszony Pańską / wypowiedzią!)”.

Dedykacja Stanisława Grochowiaka w książce Kanon, Warszawa 1965, sygn. C 225644 F

Wiele wpisów dedykacyjnych zamieścili w swoich książkach twórcy związani z regionem opolskim, jak również poeci i pisarze, których Jan Feusette poznał podczas studiów we Wrocławiu. Zapewne jedna z najważniejszych takich dedykacji pochodzi od Edwarda Stachury, który w książce Wszystko jest poezja napisał: „Drogiemu / Jankowi Feusette’owi / za Wrocław i wspaniałą / recytację pewnego poematu / i za dobrą wolną wolę / zawsze” (Opole, 11.12.1975 r.). Słowa te świadczą o koleżeńskich kontaktach byłego dyrektora opolskiej biblioteki pedagogicznej z autorem Siekierezady.

Dedykacja Edwarda Stachury w książce Wszystko jest poezja, Warszawa 1975, sygn. C 225626 F

Dedykacja Edwarda Stachury w książce Wszystko jest poezja, Warszawa 1975, sygn. C 225626 F

Jan Feusette należał do wrocławskiego Klubu Dyskusyjnego przy Związku Literatów, którego bardzo ofiarną opiekunką była wybitna poetka Urszula Kozioł, która w tomie wierszy Smuga i promień umieściła następującą dedykację: „Dla Pana Jana Ch. / Feusette / z nadzieją / na szybki rewanż” (Wrocław, 23.04.1965 r.).

Z kolei inny wrocławski poeta – Janusz Styczeń, w książce Kontury napisał: „Janowi Chrzcicielowi Feusette / stary trzymaj świecę nad / Opolem! […]” (Wrocław, 9.12.1966 r.). Z Wrocławiem związany jest też Mieczysław Orski – redaktor naczelny miesięcznika „Odra”, który tomik Zamarznięty ocean opatrzył słowami: „Jankowi – / abyśmy się kiedyś wspólnie / znaleźli znowu, ale nad / nie zamarzniętym” (12.06.1981 r.).

Równie osobiste teksty dedykacyjne w swoich książkach zamieściła Irena Wyczółkowska – wybitna opolska poetka, z którą Jan Feusette po raz pierwszy miał kontakt w czasach szkolnych, i z którą później współpracował w redakcji „Stron”. Poetka poświęciła Janowi Feusette’owi piękne, przyjacielskie dedykacje: „Jankowi, najserdeczniej / w świecie, i z życzeniem, / aby ptaszysko – zły los / omijało Jego dom!” (wpis z 19.12.1991 r. w książce pt. Ptaszysko); „Jankowi – z bardzo, / bardzo serdeczną / przyjaźnią” (wpis z 23.08.1993 r. w książce Balkon bez poręczy).

Dedykacja Ireny Wyczółkowskiej w książce Balkon bez poręczy, Warszawa 1993, sygn. M 225597 F

Wśród autorów wpisów dedykacyjnych pojawia się również nazwisko Bogusława Żurakowskiego – poety, literaturoznawcy, pedagoga, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego⁷, który w książce Taniec bez ludzi zamieścił wzruszające słowa: „Jankowi Feusette’owi, mojemu / 100% Przyjacielowi i świeżemu / Powietrzu” (Wrocław, 16.12.1965 r.).

Inny poeta związany z Opolem – Zygmunt Dmochowski, w tomie Wezbrana rzeka zamieścił następujący wpis: „Koledze po piórze / JANKOWI FEUSETTE / z serdecznością i przyjaźnią / od Kujawiaka i Opolanina / który wciąż jeszcze jest jak wezbrana / rzeka” (Opole, 9.04.1997 r.). Z kolei Henryk Wolniak na karcie tytułowej tomu wierszy pt. Czasoczary zawarł następującą dedykację: „Drogiemu / Janowi Chrzcicielowi / Feusette’owi / i Jego Oryginalnej Osobowości / Twórczej z najlepszymi / życzeniami i wyrazami / przyjaźni” (Wrocław, 5.01.1977 r.).

Dedykacja Henryka Wolniaka w książce Czasoczary, Wrocław 1974, sygn. M 225617 F

W kolekcji nie mogło zabraknąć książek autorstwa Tomasza Różyckiego – wybitnego opolskiego poety, laureata wielu nagród literackich, w tym Nagrody im. Wisławy Szymborskiej w 2023 r. W zbiorze wierszy Ręka pszczelarza napisał: „Jankowi / z podziękowaniem / za przyjaźń” (Opole, 2022 r.), a w swojej wcześniejszej książce pt. Księga obrotów zamieścił następujące słowa: „Panu Janowi / serdecznie, z życzeniami / pomyślnych obrotów” (Opole, wrzesień 2010).

Wśród autorów tekstów dedykacyjnych pojawiają się również nazwiska kolegów z redakcji czasopisma „Opole”. Jan Goczoł – od 1975 do 1990 r. redaktor naczelny miesięcznika, w tomie Poezje wybrane skierował do niego następujące słowa: „Janowi – Jan / (nie tylko wspólnotą / imion), naszymi / ścieżkami różnymi / a przecież bliskimi” (8.05.1986 r.). Bardzo osobisty wpis ofiarował w książce Psia fuga Marek Jodłowski – poeta, krytyk literacki i teatralny, tłumacz, redaktor, pomysłodawca Opolskich Konfrontacji Teatralnych: „Janowi Feusette’owi, / z którym od dwudziestu lat / oddychamy powietrzem tego samego / pokoju” (Opole, 17.09.1990 r.)⁸. Z kolei Wiesław Saniewski – polski reżyser i scenarzysta (m.in. filmów Nadzór i Sezon na bażanty)⁹ w Pierwszym stopniu do piekła skreślił słowa: „Jankowi, / którego, co tu dużo mówić, / brak mi we Wrocławiu” (9.11.1978 r.).

Omawiając ofiarodawców dedykacji, nie sposób pominąć redaktorów i najbliższych współpracowników skupionych wokół czasopisma „Strony”, opolskiego dwumiesięcznika o charakterze społeczno-kulturalnym, którego Jan Feusette był założycielem i redaktorem naczelnym. Pismo prezentowało twórczość pisarzy oraz publicystów regionu i kraju. Omawiało ponadto interesujące zjawiska z dziedziny teatru, muzyki czy plastyki. Takim przykładem są wpisy krytyka literackiego, teoretyka literatury i poety – dra hab. Adriana Glenia, prof. Uniwersytetu Opolskiego w publikacji Istnienie i literatura: „Szanownemu i Drogiemu Panu / Janowi Feusette’owi, / z szacunkiem / i wdzięcznością / za mocny uścisk dłoni / którą wciągnął mnie Pan / na pokład STRON” (Grabczok, 11.11.2010 r.) oraz w wydawnictwie Do-prawdy? Studia i szkice o literaturze najnowszej: „Drogiemu Janowi / w podzięce za tę dekadę, / która za nami / i w nadziei na te, które jeszcze / przed nami, / obyśmy znów znaleźli się we wspólnych / STRONACH” (Grabczok, 7.01.2013 r.).

Innym przykładem dedykacji autorów związanych z redakcją „Stron” jest wpis Bartosza Małczyńskiego – filologa i filozofa, profesora Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie w książce Zestrojenia. Szkice o literaturze, muzyce i dobroci: „Drogi Janie, / z przyjaźnią i wdzięcznością” (Opole, maj 2018 r.). Warte przytoczenia są także słowa dra Bartosza Suwińskiego – poety, krytyka literackiego, adiunkta w Instytucie Nauk o Literaturze Uniwersytetu Opolskiego: „Drogi Janku, / rozejrzyj się po moich stronach, / daj się prowadzić impresji. / Z uściskami”, zamieszczone w książce Bliki (Opole, 2013 r.).

Z opolskim środowiskiem literackim związany jest również dr hab. Jacek Gutorow, prof. Uniwersytetu Opolskiego – poeta, tłumacz, krytyk literacki, badacz literatury i eseista, który w swoich dedykacjach odnosił się m.in. do twórczości literackiej byłego dyrektora opolskiej biblioteki pedagogicznej. W książce Życie w rozproszonym świetle. Eseje napisał: „Jankowi / dziękując za absolutnie świetną / książkę i czekając na następne / serdecznie” (Opole, grudzień 2016 r.), z kolei w Roku bez chmur – tomiku nominowanym do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius w kategorii Książka Roku: „Drogi Janku, / dziękuję za świetne wiersze (Sprawa / gardłowa) i poruszające teksty / krytyczne. Miłej lektury” (Opole, czerwiec 2017 r.).

Adresatem większości dedykacji jest Jan Feusette, ale w kolekcji znajdują się też książki z dedykacjami, których adresatami byli wspólnie z żoną – Krystyną, lub tylko z wpisami dla żony. Warto przytoczyć w tym miejscu dedykację pióra Bogusława Żurakowskiego, który w tomie Pieśń napisał: „Drogim Przyjaciołom – / Pani Krystynie i Jankowi serdecznie dziękując za / pomocne słowa” (Opole, 9.11.1971 r.).

Dedykacja Bogusława Żurakowskiego w książce Pieśń, Kraków 1971, sygn. M 225598 F

Również Urszula Kozioł poświęciła swoje dedykacje Janowi i Krystynie Feusette’om, m.in. w Wyborze wierszy: „Miłym, serdecznym / Janowi i Krystynie Feusettom / serdecznie / i z dobrymi myślami” (Opole, 24.10.1978 r.) oraz w książce Ptaki dla myśli: „Kochani – / Janie i Krystyno / – oby Wam się dobrze działo” (Opole, 24.10.1978 r.). Innym przykładem jest także wpis wspomnianej wcześniej Ireny Wyczółkowskiej w tomie Ulica Równoległa: „Krysi i Jankowi / z tą samą, zawsze tą / samą przyjaźnią” (9.02.2006 r.).

Piękne słowa skierował do państwa Feusette’ów Wojciech Bonowicz w tomie Echa: „Krystynie / i Janowi, / z pewną nadzieją, że te ciemne wiersze / zawierają nieco światła. Serdecznie” (5.11.2014 r.). Z kolei Tomasz Różycki w książce Litery napisał następujące słowa: „Krystynie / i Jankowi / te Literki / z najlepszymi życzeniami / niech się układają” (Opole, 2016 r.).

W przekazanym PBW w Opolu księgozbiorze znaleźć można także dedykacje upamiętniające jednorazowe spotkania z poetami i pisarzami, które miały miejsce np. podczas spotkań autorskich, organizowanych zarówno bibliotece pedagogicznej, jak i w innych książnicach. Takim przykładem jest wpis Jakuba Kornhausera w tomie Drożdżownia: „Dla Jana Feusette’a / z najlepszymi myślami / i życzeniami udanych / lektur – na pamiątkę / spotkania w Opolu” (Opole, 30.03.2017). Z kolei prof. Anna Legeżyńska – badaczka literatury, która była gościem 17. Opolskiej Jesieni Literackiej w swojej książce Julia Hartwig: wdzięczność zamieściła następującą dedykację: „Panu Janowi, / z podziękowaniem / za pasję CZYTANIA / i rozmów o literaturze” (Opole, 4.12.2019).

Podziękowanie za spotkanie autorskie wyraziła również Marzanna Kielar, która w swoim tomie poetyckim pt. Umbra napisała: „Panu Janowi Feusette, / z serdecznymi podziękowaniami / za zaproszenie do Opola / i piękne spotkanie” (Opole, 15.02.2007 r.). W podobnym tonie jest też dedykacja Andrzeja Sosnowskiego z 18.03.2010 r. w książce Poems: „Drogiemu Panu Janowi Feusette, / serdecznie dziękując za opolskie spotkanie”.

Zaprezentowany wybór dedykacji z Kolekcji ze Zbiorów Jana Feusette’a pokazuje, jak niezmiernie ciekawy materiał źródłowy stanowią tego rodzaju wpisy. Analiza ich treści jest świadectwem i odzwierciedleniem żywych i częstych spotkań wieloletniego dyrektora PBW w Opolu z poetami i pisarzami polskimi. Rękopiśmienne wpisy na kartach tytułowych książek wchodzących w skład kolekcji są przykładem dedykacji autorskich, będących często trwałą pamiątką przyjaźni, szczególnie z przedstawicielami opolskiej i wrocławskiej literatury. Książki opatrzone autografami i dedykacjami złożonymi przez znakomitych twórców nobilitują księgozbiór, nadają mu unikatowy charakter i podnoszą jego wartość.

Kolekcja ze Zbiorów Jana Feusette’a, która liczy ok. 3 tys. woluminów, stanowi doskonałe uzupełnienie księgozbioru PBW w Opolu. Istotne znaczenie ma również fakt, że przekazane bibliotece przez darczyńcę materiały są, zgodnie z jego życzeniem, dostępne dla wszystkich zainteresowanych czytelników opolskiej książnicy.

BIBLIOGRAFIA
Feusette J., Ludzka istota… literatury, Poznań 2016.
Feusette J., Sprawa gardłowa, Warszawa 2012.
Kowalska I., Zacłona A., Jan Feusette: dyrektor Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu w latach 1999-2012, [w:] Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu 1951-2021: historia, działalność, zasoby, ludzie, pod red. A. Zacłony, Opole 2021, s. 197-228.
Krauz M., „Z wyrazami prawdziwej przyjaźni”– o strukturze i stylu dedykacji autorskich w księgozbiorze Floriana Śmiei, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Filologiczna” 2011, z. 70, s. 337-354.
Rękopiśmienne dedykacje autorskie w księgozbiorze Ossolineum, zebrał i oprac. J. Długosz, Wrocław 1967.
Zemszał E., O dedykacjach rękopiśmiennych z księgozbioru Marii i Jerzego Kuncewiczów, „Folia Bibliologica” 2000, z. 52, s. 49-66.

• redakcja(at)bibliotekarzopolski.pl