Denis Diderot Zakonnica, tłum. Wacław Rogowicz, Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa Książka i Wiedza, 1988

Kolejny raz wracam do serii Koliber i będę to robić jeszcze nieraz, gdyż jest to seria wyjątkowa, a wiele nieprzeczytanych z niej książek stoi na mojej domowej półce. Tomiki z charakterystycznym koliberkiem na okładkach to starannie wybrane przez ówczesnych redaktorów wydawnictwa Książka i Wiedza kolekcje literatury światowej. Sama seria ma długą i bogatą historię. Ukazywała się od 1967 r., zakończono ją w 1989 r., by ponownie wznowić w latach 1996-1997. Bardzo ją lubię, ponieważ dzięki niej mogę poznać wartościowe utwory literackie bez dodatkowych poszukiwań, posiada walory edukacyjne, historyczne, co więcej – jest to kawałek polskiej historii wydawniczej. Książki z tej serii mogą również być doskonałym materiałem w naszych dyskusjach klubowych.

Zakonnica Denisa Diderota to jeden z wielu przykładów powieści (w tej serii) ponadczasowej i wielowymiarowej. To dzieło poruszające szereg ważnych także dziś kwestii m.in. roli kobiet w społeczeństwie, religii, wiary, pragnień, posłuszeństwa, powołania, seksualności, wolności wyboru, buntu i ceny, jaką przyjdzie za ten bunt zapłacić. Zakonnica, która od czasu swojego wydania w 1796 r. budziła wiele kontrowersji, a nawet była zakazana, pozostaje aktualna do dziś. Choć świat się zmienił, to pewne uniwersalne pytania o naturę człowieka, wiarę, relacje społeczne i poszukiwanie sensu życia pozostają aktualne. Nadal także pozostają aktualne sprawy współczesnych zakonów zwłaszcza kobiecych, kwestie wymaganych zmian, o których można przeczytać w dostępnej współczesnej literaturze. Czy na przestrzeni wieków coś się zmieniło? Na pewno okoliczności, społeczność, kultura, konwenanse. A reszta?

Zakonnica – oparta na prawdziwych wydarzeniach – opowiada historię młodej kobiety zmuszonej do wstąpienia do klasztoru wbrew swojej woli, lecz zgodnie z wolą najbliższych. Zuzanna (bo tak ma na imię główna bohaterka) nie czuje powołania, lecz ma nadzieję, że życie w zakonie je rozbudzi. Jednak zła atmosfera i hipokryzja przełożonych powodują, że młoda zakonnica nienawidzi takiego życia, czując, że zawsze będzie go nienawidziła. Bardzo się stara, lecz nie potrafi spełniać bzdurnych obowiązków wypełniających życie mniszek, nie potrafi dostosować się do bezwzględnego posłuszeństwa względem matki przełożonej. Za pychę, bo tak określiły jej zachowanie zakonnice, za próbę unieważnienia złożenia ślubów zakonnych Zuzannę spotykają dotkliwe kary i upokorzenia tak bezwzględne i okrutne, że bohaterka prawie traci życie, nie chcąc go nawet zachować. Opis tych wszystkich aktów bestialstwa jest bardzo przejmujący tym bardziej, że czynią to zakonnice. Tragizm tej sytuacji polega także na tym, że młoda dziewczyna nadal pozostaje dobra i ufna względem innych zakonnic i spowiedników, a miałam wrażenie, że nawet ich tłumaczy.

Książka napisana jest językiem prostym, obrazowym i żywym, w narracji pierwszoosobowej, w formie zwierzeń, co czyni ją jeszcze bardziej wstrząsającą. Nie czuje się, że była ona napisana w 1760 r. Do pierwszej publikacji Zakonnicy we Francji doszło w 1796 r., następnie w 1821 r. Wznowienia utworu w latach 1824 i 1826 zostały zatrzymane przez cenzurę z powodu uznania tekstu za niemoralny. Polski przekład został pierwszy raz opublikowany w 1949 r. i od tego czasu co najmniej pięciokrotnie wznawiany.

Powieść Diderota nie jest antykościelna, chociaż sam autor był ateistą. To bardzo dobrze napisane dzieło pozwalające dziś zrozumieć społeczeństwo XVIII-wiecznej Francji, a ponadto to utwór o wielkiej sile przekazu, które porusza ważne tematy i skłania do refleksji oraz wielu dyskusji na różne tematy, które można wyciągnąć z książki. Zakonnica jest doskonałym wyborem.

Denis Diderot – ur. 5.10.1713 r. w Langres we Francji, zm. 30.07.1784 r. w Paryżu. Jeden z czołowych przedstawicieli francuskiego oświecenia. Ukończył studia w zakresie filozofii, języków obcych, prawa i matematyki. Działalność literacką rozpoczął mając 30 lat, początkowo jako tłumacz, a później jako autor. Przez ponad 20 lat pracował na przełomowym dziełem (wspólnie z min. J.J Rousseau) – Wielką Encyklopedią Francuską, która miała zapewnić tryumf rozumu. Poza licznymi artykułami do Encyklopedii Diderot pisał eseje, powieści, recenzje, jednak większość opublikowano dopiero po śmierci autora. Twórczość Diderota to m.in. to: Zakonnica (1796 r., wydanie polskie 1954 r.), Kuzynek mistrza Rameau (1821 r., wyd. polskie 1953 r.), Kubuś Fatalista i jego Pan (1796 r., wyd. polskie 1915 r.).

• redakcja(at)bibliotekarzopolski.pl